80 jaar vrijheid met Vrijheidscolleges en uitverkochte avond in TivoliVredenburg

Op 5 mei werd traditiegetrouw in het hele land Bevrijdingsdag gevierd, dat dit jaar in het teken stond van tachtig jaar vrijheid. Op Bevrijdingsfestivals door het hele land waren ook dit jaar colleges van verschillende Vrijheidssprekers te bezoeken. De dag werd afgesloten met Vrijheidscolleges Live! in een uitverkocht TivoliVredenburg in Utrecht, met een avond die in het teken stond van vrijheid en verzet. 

In gesprek over vrijheid

Op 5 mei gingen Vrijheidssprekers op Bevrijdingsfestivals in het hele land in gesprek met het publiek over verschillende vormen van vrijheid. Zo deelde oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko op het Bevrijdingsfestival in Den Haag wat vrijheid voor hem als Oekraïense Nederlander betekent. Theatermaker Abdulaal Hussein stond in het podium van de LocHal in Tilburg om te vertellen over zijn eigen vluchtverleden. Op het Bevrijdingsfestival in Almere ging Hedy d’Ancona in op de rechten die vrouwen door jaren heen hebben gekregen en hoe we die nog steeds moeten blijven beschermen. Voormalig Tweede Kamer-lid Peter Kwint ging op het Bevrijdingsfestival in Sliedrecht in op de vraag wie wat bepaalt in Nederland en hoe dat zo is gekomen. Hoogleraar onderzoeksjournalistiek Nikki Sterkenburg vertelde op het Bevrijdingsfestival in Haarlem hoe je je kunt uitspreken in een onveilige omgeving.

Foto: Jet ter Halle

Vrijheid en verzet

De dag werd feestelijk afgesloten met een uitverkocht programma in TivoliVredenburg. De avond startte met een muziek van Ensemble Klang, dat een stuk van Maxim Shalygin ten gehore bracht. Daarna was het podium voor Elles Leferink, die in haar theaterstuk in de huid van verzetsstrijder Truus van Lier kroop. Is het geoorloofd iemand om te brengen als je daarmee meer doden voorkomt?

Vervolgens was het tijd voor de hoofdsprekers van de avond: klimaatactivist Hannah Prins, schrijver Astrid Sy en historicus Jessica van Geel. Onder begeleiding van moderator Haroon Ali gingen zij met elkaar in gesprek over vrijheid en verzet. Hoe zag dat verzet er in de loop van de geschiedenis uit, en hoe is dat vandaag de dag?

Vanzelfsprekende vrijheid

Voor mensen die altijd in vrijheid hebben geleefd, is het bijna onmogelijk je voor te stellen hoe het voelt als die vrijheid je wordt afgenomen, stelde Sy. In haar boeken doet ze toch een poging die situatie invoelbaar te maken. Niet voor niets zijn die vaak gericht op kinderen: zij hebben een levendige fantasie en kunnen de toekomst veranderen, is haar idee.

Voor Prins zit verzet ‘m in de mogelijkheid te demonstreren: niet alleen voor het klimaat, maar ook tegen de vele oorlogen en conflicten die op dit moment in de wereld spelen. ’Lange tijd was de straat op gaan niet cool. Gelukkig is daarin nu een kentering zichtbaar. Ook als je niet zeker weet of het effect heeft, kun je het altijd proberen. Gelukkig zie je dat het wel degelijk zin heeft: zoveel rechten die we als burgers hebben verworven, zijn te danken aan generaties voor ons die de straat op zijn gegaan.’

Foto: Jelmer de Haas

Strijdvaardig blijven

In de huidige tijd is het niet makkelijk om strijdvaardig te blijven. Toch deden de gasten op het podium van TivoliVredenburg wel een poging. Sy heeft zichzelf voorgenomen zich uit te spreken over alles waarmee ze het niet eens is – bijvoorbeeld met de nauwe toespitsing van de Dodenherdenking op enkel de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, terwijl overal ter wereld conflicten gaande zijn die onze aandacht vragen. 

Niets doen is geen optie, voelde ook Van Geel de afgelopen tijd. ‘Daarmee geef je de onderdrukker een kans. Het politieke systeem loopt in heel de westerse wereld spaak, met de Verenigde Staten voorop. Op dit moment worden rechten die altijd vanzelfsprekend leken ons stuk voor stuk ontnomen. Denk bijvoorbeeld aan het recht op abortus en vrije pers. Als we niets doen, wordt onze vrijheid steeds verder ingeperkt.’

Ook in de zaal leefden zorgen: de meerderheid, bleek uit geheven handen, voelt zich vrij, maar een even grote meerderheid maakt zich zorgen om diezelfde vrijheid. Men is bijvoorbeeld angstig voor de oorlogen die om ons heen woeden, de politieke wind die in ons land waait en de traditionele man-vrouwverhoudingen die op sociale media onder jonge mannen worden gepropageerd.

Verzet begint klein

Na de vertolking van het stuk Hout van componist Louis Andriessen door Ensemble Klang en een korte pauze gingen de gasten verder met elkaar in gesprek over verzet. Dat hoeft niet groot te zijn, bleek ook tijdens de Tweede Wereldoorlog: kijk bijvoorbeeld naar Anjerdag, toen Nederlanders massaal deze bloem op hun kleding droegen om hun onvrede de Duitse bezetter te laten blijken.

Niet elke vorm van verzet kan echter zo’n vreedzame vorm krijgen. Soms roepen dergelijke acties ethische dilemma’s op: in hoeverre is het geoorloofd de wet te overtreden of zelfs geweld te gebruiken om grote omwentelingen op gang te brengen? Prins kon talloze voorbeelden van burgerlijke ongehoorzaamheid noemen die beter zijn voor het grotere goed. ‘Hoe kan het dat ik word opgepakt als ik demonstreer tegen grote bedrijven, terwijl zij massaal onze leefomgeving vervuilen?’

Voorbeeldfiguren

De sprekers kregen van tevoren de vraag een voorbeeldfiguur te kiezen als het gaat om het bieden van verzet. Sy koos voor Virrie Cohen, die als directrice van een Amsterdamse crèche honderden kinderen deed ontsnappen aan de dood. Van Geel koos voor de Amerikaanse tv-presentator Rachel Maddow, die zich sinds de start van de tweede termijn van Donald Trump fel verzet tegen de acties van de president. ‘Door haar vak als journalist zo goed te beoefenen, verandert ze de wereld. Dat bewonder ik aan haar.’

Als verzetsheld koos Prins voor de Guerilla Gardeners: mensen die door heel Nederland planten zaaien om de wereld groener te maken. ‘Als we alle tegels uit onze tuin wippen, komt een gebied vrij ter grootte van de Veluwe. Verzet kan ook klein beginnen, en met humor.’

Dat laatste kan luchtigheid brengen, al is de lach goed inzetten nog niet zo makkelijk. ‘Ik vind het moeilijk om iemand op een goede manier van repliek te bedienen,’ aldus Van Geel. ‘Laat staan dat dat met humor lukt.’

Al met al is het in deze tijden lastig om optimistisch te blijven, bleek ook uit vragen uit het publiek. Toch geeft het samenkomen en het delen van vormen van verzet hoop. ‘Ik geloof dat we met elkaar in actie kunnen komen,’ aldus Van Geel. ‘We moeten blijven geloven dat de toekomst open ligt, door elke dag weer te kiezen voor het goede.’